Στα χωριά των Γρεβενών
Παρθένα δάση και πετρόκτιστα μαστοροχώρια
Το φυσικό περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών διαθέτει μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή ποικιλομορφία. Ταξιδεύοντας από τη Σαμαρίνα στις κορφές της Βόρειας Πίνδου, μέχρι τη Δεσκάτη και τις όχθες του Αλιάκμονα, θα συναντήσετε θαυμάσια έργα της φύσης και των ανθρώπων.
Ο Εθνικός Δρυμός της Βάλια Κάλντα, αποτελεί έναν από τους πιο εντυπωσιακούς και παρθένους δρυμούς της Ελλάδας. Βρίσκεται στην οροσειρά της Βόρειας Πίνδου, στα σύνορα με την Π.Ε. Ιωαννίνων και το όνομά της σημαίνει «Ζεστή Κοιλάδα» στα Βλάχικα, το οποίο βεβαίως αποτελεί ευφημισμό, καθώς εδώ κυριαρχούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία. Η προστατευόμενη περιοχή καλύπτει έκταση 69.000 στρεμμάτων και φιλοξενεί έναν σημαντικό αριθμό ειδών της ελληνικής πανίδας και χλωρίδας, ανάμεσά τους και την σπάνια καφετιά αρκούδα. Τη διασχίζουν πολλά μικρά ρέματα, με κυριότερο το Αρκουδόρεμα, ενώ πυκνά δάση κυρίως πεύκης και οξιάς καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της. Υπάρχουν αρκετές διαδρομές μέσα στον Δρυμό, που κάποιες βέβαια χρειάζονται όχημα 4Χ4 ή και έμπειρο οδηγό οχήματος, οι οποίες προσελκύουν πολλούς φυσιολάτρες επισκέπτες κάθε χρόνο. Περιφερειακά κινείται η διαδρομή Κρανιά Γρεβενών-Μικρολίβαδο, που καταλήγει στα παραδοσιακά βλαχοχώρια Αβδέλλα και Περιβόλι, προσφέροντας υπέροχες εικόνες του Δρυμού.
Στα δυτικά των Γρεβενών, πολλά από τα χωριά που σκαρφαλώνουν στις πλαγιές της Βόρειας Πίνδου αποτελούν ζωντανά μουσεία της τέχνης των παραδοσιακών πετράδων, των «κουδαραίων» (κούδα σημαίνει πέτρα). Διώροφα και τριώροφα σπίτια με ζωή πάνω από 150 χρόνων, στέκουν ακόμα περήφανα, μαρτυρώντας τον πλούτο αλλά και την εμπειρική γνώση του παρελθόντος. Ο Άγιος Κοσμάς, η Καλλονή, οι Κυδωνιές, το Τρίκορφο, το Δοτσικό και τα γειτονικά χωριά, γνωστά ως Μαστοροχώρια των Γρεβενών, υπήρξαν πατρίδα φημισμένων τεχνιτών, που σε μπουλούκια, όπως και οι Ηπειρώτες ομότεχνοί τους, ταξίδευαν πολλούς μήνες τον χρόνο, χτίζοντας σπίτια σε όλη την Ελλάδα, αλλά συχνά και ακόμα πιο μακριά. Λίγο νοτιότερα, παραδοσιακά χωριά, όπως το Σπήλαιο, ο Ζιάκας, ο Λάβδας, η Αλατόπετρα, το Πρόσβορο και η Αετιά, η Σμίξη και η φημισμένη Σαμαρίνα, αξίζουν μια επίσκεψη, είτε το καλοκαίρι, όταν γεμίζουν από ζωή, είτε τον χειμώνα, μια και βρίσκονται κοντά στη διαδρομή για το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας.
Θα χρειαστούν λιγότερο από 30 λεπτά για να φτάσει κανείς στις Κυδωνιές, ένα από τα πιο όμορφα Μαστοροχώρια των Γρεβενών, με τον εντυπωσιακό ναό του Αγίου Αθανασίου, το παλιό πετρόκτιστο σχολείο που πλέον φιλοξενεί το λαογραφικό μουσείο του χωριού, αλλά και τη βρύση του, έργο του σπουδαίου μάστορα «κάλφα» Βράγκα. Με ελάχιστους κατοίκους τον χειμώνα, ζωντανεύει τους καλοκαιρινούς μήνες. Λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, πάντα σε ασφαλτοστρωμένους και όχι ιδιαίτερα δύσκολους δρόμους, θα συναντήσει, σε υψόμετρο πάνω από τα 1.000 μέτρα, την Καλλονή με την κουκλίστικη πλατεία, τον επιβλητικό ναό του Αγίου Νικολάου, με το λεπτοδουλεμένο τέμπλο και τα πολλά πέτρινα διώροφα και τριώροφα σπίτια, τα περισσότερα χτισμένα στο μακεδονικό πρότυπο και κάποια με οθωμανικές επιρροές. Η διαδρομή των 10 χιλιομέτρων προς το Δοτσικό, το πιο «ζωντανό» ίσως από τα χωριά της περιοχής στη διάρκεια του χειμώνα, επιφυλάσσει υπέροχες εικόνες του τοπίου, αλλά και συναντήσεις με κοπάδια άγριων αλόγων. Πέτρινα σπίτια και εδώ, αλλά και χαριτωμένες ταβέρνες με ντόπια ψητά και μεζέδες. Αξιοθέατο του χωριού το πέτρινο γεφύρι στο κέντρο του. Μόλις 20 χιλιόμετρα χωρίζουν το Δοτσικό από τη Σαμαρίνα, το φημισμένο Βλαχοχώρι, που χτισμένο στις πλαγιές του Σμόλικα σε υψόμετρο που πλησιάζει τα 1.600 μέτρα, διεκδικεί τον τίτλο του ψηλότερου χωριού της Ελλάδας, αλλά και των Βαλκανίων. Νοικοκυρεμένο και καθαρό, με πλακόστρωτους δρόμους και φιλόξενους κατοίκους, δέχεται επισκέπτες όλο τον χρόνο.
Δασωμένα τοπία, χαράδρες, κοφτοί βράχοι και γεφύρια, κοσμούν τη διαδρομή των 25 περίπου χιλιομέτρων από τα Γρεβενά μέχρι το Σπήλαιο, ένα από τα πολύ παλιά χωριά της περιοχής, που προσφέρεται για διαφορετικές δραστηριότητες, από πεζοπορία μέχρι extreme sports.
Πολλά όμορφα μικρότερα χωριά περιβάλλουν τα Γρεβενά: Ο γραφικός Ζιάκας, με το ομώνυμο γεφύρι, που έχει ονομαστεί προς τιμήν του οπλαρχηγού της Ελληνικής Επανάστασης, Θεόδωρου Ζιάκα, η Λάβδα στα 1.100 μέτρα στις πλαγιές του Ορλιακα, που «βλέπει» ανατολικά τον Όλυμπο και δυτικά τον Σμόλικα, γνωστή για το Μουσείο Μανιταριών που φιλοξενεί, η Αλατόπετρα, χτισμένη μέσα σε δάσος βελανιδιάς, σε ένα τόπο εξαίρετου φυσικού κάλλους που περιλαμβάνει και έναν καταρράκτη 35 μέτρων, αλλά και ιστορικής αξίας, μια και στα όριά της βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Καστρίου και το Πρόσβορο, στα 1.000 μέτρα και αυτό, σε δάσος βελανιδιάς, με φιλόξενους κατοίκους, πρόθυμους να διηγηθούν ιστορίες από τα παλιά.
Στο άλλο άκρο, βρίσκεται η κωμόπολη της Δεσκάτης με την όμορφη εκκλησία των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στην πλατεία. Στον δρόμο για την Κοζάνη, θα συναντήσετε τους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς Μπουχάρια και Νοχτάρια. Πρόκειται για γεωμορφικές δομές, ύψους 3-7 μέτρων, προερχόμενες από τη διάβρωση του εδάφους που ξεκίνησε περίπου 70.000 χρόνια πριν.
