ΞΑΝΘΗ
Το ανδρικό Μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας βρίσκεται στο λόφο πάνω από την συνοικία Σαμακώβ, στα βορειοανατολικά της πόλης, προσφέροντας εξαιρετική θέα σε αυτήν και στον κάμπο. Στη σημερινή του μορφή, κατασκευασμένο μετά τους σεισμούς του 1829, στη θέση παλιότερου το οποίο φαίνεται πως υπήρχε σίγουρα τον 16ο αιώνα αλλά πιθανόν και παλιότερα, αποτελεί τόπο πανθρακικού προσκυνήματος, ιδιαίτερα όταν γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου και τον Δεκαπενταύγουστο. Στη Μονή στεγάζεται και το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητρόπολης Ξάνθης και Περιθεωρίου.
Η γυναικεία Μονή της Παναγίας Καλαμούς, χτισμένη σε εξαιρετική θέση, όχι μακριά από την Αρχαγγελιώτισσα, πήρε το όνομά της, σύμφωνα με την παράδοση, από την εικόνα της Παναγίας, η οποία βρέθηκε στις όχθες του Κόσυνθου, ανάμεσα σε καλαμιές. Για την ιστορία της, που φαίνεται πως φτάνει πίσω στον 12ο αιώνα, υπάρχουν μόνο αποσπασματικές ενδείξεις, μια και καταστροφές και λεηλασίες στέρησαν πολύτιμα κειμήλια και πληροφορίες. Στη σημερινή της μορφή άρχισε να ανοικοδομείται στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά τα περισσότερα κτίσματα είναι πολύ νεότερα, όπως το Καθολικό, που ολοκληρώθηκε το 1965. Σώζονται δύο εικόνες του 15ου αιώνα, της Παναγίας Καλαμιώτισσας και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Αγνωστη και η ιστορία της ανδρικής Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στον λόφο του βυζαντινού κάστρου, αν και το Καθολικό και οι τοιχογραφίες που σώζονται σε αυτό, το συσχετίζουν με τον 16ο αιώνα. Εκτός από το Καθολικό, τα υπόλοιπα κτίσματα είναι νεότερα, όπως οι ξενώνες και οι εγκαταστάσεις που φιλοξενούν την Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης.
Ο Μητροπολιτικός Ναός του Τιμίου Προδρόμου, στην καρδιά της παλιάς πόλης της Ξάνθης, χτίστηκε μετά τους σεισμούς του 1829, στα ερείπια παλιότερου ναού, πιθανότατα του 16ου αιώνα. Πρόκειται για τρισυπόστατο ναό σε σχήμα τρίκλιτης βασιλικής, με το κεντρικό κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και τα άλλα δύο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τον Άγιο Γεώργιο τον εν Ιωαννίνοις. Την ίδια περίοδο και για τον ίδιο λόγο ανοικοδομούνται όλες οι παλιές εκκλησίες της πόλης, όπως των Ταξιαρχών του Καβακίου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Βλασίου και του Ακαθίστου Ύμνου.
Η ανδρική Μονή Αγίου Νικολάου, στο Πόρτο Λάγος, μετόχι της Αγιορείτικης Μονής Βατοπεδίου, είναι χτισμένη σε μια νησίδα της λίμνης Βιστωνίδας και επικοινωνεί με την στεριά -και την εθνική οδό Ξάνθης-Κομοτηνής- με μια ξύλινη γέφυρα. Το μαγικό τοπίο, η μακρά ιστορία της Μονής, που φτάνει στα χρόνια του Βυζαντίου και οι ναοί του Αγίου Νικολάου και της Παντάνασσας, προσελκύουν μεγάλο αριθμό προσκυνητών και επισκεπτών, ιδιαίτερα το καλοκαίρι.
Στα Αβδηρα, ο ιστορικός Ναός της Αγίας Παρασκευής ανοικοδομήθηκε το 1845, αφού ο προηγούμενος ναός καταστράφηκε από τους σεισμούς του 1829. Στο εσωτερικό του έχουν διασωθεί σημαντικές αγιογραφίες ενώ οι δεσποτικές εικόνες χρονολογούνται στον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Το Αχριάν Τζαμί στην παλιά Ξάνθη, γνωστό και ως τζαμί των Πομάκων, θεωρείται το παλιότερο της πόλης, με την κατασκευή του να ανάγεται στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Το Τσινάρ Τζαμί στην οδό Μιαούλη, κατασκευασμένο δυο αιώνες αργότερα, με τον μαρμάρινο μιναρέ, παίρνει το όνομά του από τα κυπαρίσσια στην είσοδό του. Το Σερβιλί Τζαμί στην οδό Σκρα έχει μορφολογικά στοιχεία που παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική των Καπναποθηκών του 19ου αιώνα, ενώ το Μουχατζίρ Τζαμί στην ομώνυμη συνοικία, στην οδό Δοϊράνης, έχει μπαρόκ διακοσμητικά στοιχεία στην είσοδο.
Το εκτός λειτουργίας πλέον Κασαμπά Τζαμί στη Γενισέα εντυπωσιάζει με τον ψηλό μιναρέ του από ντόπιες πελεκητές πέτρες, αλλά και την αρχιτεκτονική μορφή του, που θυμίζει έντονα τις γειτονικές καπναποθήκες. Αντίθετα, μικρότερου μεγέθους, με κομψές γραμμές της ώριμης οθωμανικής αρχιτεκτονικής, είναι το γειτονικό Μουσταφά Πασά Τζαμί, που συνεχίζει να λειτουργεί. Ο Τεκές του Κιουτουκλού Μπαμπά, κοντά στο χωριό Σέλινο, από τον οποίο σώζεται καλά συντηρημένο μόνο το ταφικό μνημείο, ο τουρμπές, φαίνεται πως λειτουργούσε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ως χώρος λατρείας του τάγματος των Μπεκτασήδων. Εύκολα προσβάσιμος και επισκέψιμος.
Σε όλα τα Πομακοχώρια συναντάμε φροντισμένα τζαμιά (οι περισσότεροι Πομάκοι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι), κάποια επενδεδυμένα εξωτερικά με κεραμικά πλακίδια, όπως της Μελίβοιας, ή ο μιναρές στο τζαμί της Γλαύκης.
Θρησκευτικά μνημεία Ξάνθης
Χριστιανικά και μουσουλμανικά μνημεία σε αγαστή συνύπαρξη
Εδώ και εκατοντάδες χρόνια στην περιοχή της Ξάνθης συνυπάρχουν τα μοναστήρια και οι εκκλησίες με τα τεμένη και τους τεκέδες, συνθέτοντας μία ακόμα πτυχή της πολυπολιτισμικότητάς της.Το ανδρικό Μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας βρίσκεται στο λόφο πάνω από την συνοικία Σαμακώβ, στα βορειοανατολικά της πόλης, προσφέροντας εξαιρετική θέα σε αυτήν και στον κάμπο. Στη σημερινή του μορφή, κατασκευασμένο μετά τους σεισμούς του 1829, στη θέση παλιότερου το οποίο φαίνεται πως υπήρχε σίγουρα τον 16ο αιώνα αλλά πιθανόν και παλιότερα, αποτελεί τόπο πανθρακικού προσκυνήματος, ιδιαίτερα όταν γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου και τον Δεκαπενταύγουστο. Στη Μονή στεγάζεται και το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητρόπολης Ξάνθης και Περιθεωρίου.
Η γυναικεία Μονή της Παναγίας Καλαμούς, χτισμένη σε εξαιρετική θέση, όχι μακριά από την Αρχαγγελιώτισσα, πήρε το όνομά της, σύμφωνα με την παράδοση, από την εικόνα της Παναγίας, η οποία βρέθηκε στις όχθες του Κόσυνθου, ανάμεσα σε καλαμιές. Για την ιστορία της, που φαίνεται πως φτάνει πίσω στον 12ο αιώνα, υπάρχουν μόνο αποσπασματικές ενδείξεις, μια και καταστροφές και λεηλασίες στέρησαν πολύτιμα κειμήλια και πληροφορίες. Στη σημερινή της μορφή άρχισε να ανοικοδομείται στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά τα περισσότερα κτίσματα είναι πολύ νεότερα, όπως το Καθολικό, που ολοκληρώθηκε το 1965. Σώζονται δύο εικόνες του 15ου αιώνα, της Παναγίας Καλαμιώτισσας και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Αγνωστη και η ιστορία της ανδρικής Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στον λόφο του βυζαντινού κάστρου, αν και το Καθολικό και οι τοιχογραφίες που σώζονται σε αυτό, το συσχετίζουν με τον 16ο αιώνα. Εκτός από το Καθολικό, τα υπόλοιπα κτίσματα είναι νεότερα, όπως οι ξενώνες και οι εγκαταστάσεις που φιλοξενούν την Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης.
Ο Μητροπολιτικός Ναός του Τιμίου Προδρόμου, στην καρδιά της παλιάς πόλης της Ξάνθης, χτίστηκε μετά τους σεισμούς του 1829, στα ερείπια παλιότερου ναού, πιθανότατα του 16ου αιώνα. Πρόκειται για τρισυπόστατο ναό σε σχήμα τρίκλιτης βασιλικής, με το κεντρικό κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και τα άλλα δύο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τον Άγιο Γεώργιο τον εν Ιωαννίνοις. Την ίδια περίοδο και για τον ίδιο λόγο ανοικοδομούνται όλες οι παλιές εκκλησίες της πόλης, όπως των Ταξιαρχών του Καβακίου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Βλασίου και του Ακαθίστου Ύμνου.
Η ανδρική Μονή Αγίου Νικολάου, στο Πόρτο Λάγος, μετόχι της Αγιορείτικης Μονής Βατοπεδίου, είναι χτισμένη σε μια νησίδα της λίμνης Βιστωνίδας και επικοινωνεί με την στεριά -και την εθνική οδό Ξάνθης-Κομοτηνής- με μια ξύλινη γέφυρα. Το μαγικό τοπίο, η μακρά ιστορία της Μονής, που φτάνει στα χρόνια του Βυζαντίου και οι ναοί του Αγίου Νικολάου και της Παντάνασσας, προσελκύουν μεγάλο αριθμό προσκυνητών και επισκεπτών, ιδιαίτερα το καλοκαίρι.
Στα Αβδηρα, ο ιστορικός Ναός της Αγίας Παρασκευής ανοικοδομήθηκε το 1845, αφού ο προηγούμενος ναός καταστράφηκε από τους σεισμούς του 1829. Στο εσωτερικό του έχουν διασωθεί σημαντικές αγιογραφίες ενώ οι δεσποτικές εικόνες χρονολογούνται στον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Το Αχριάν Τζαμί στην παλιά Ξάνθη, γνωστό και ως τζαμί των Πομάκων, θεωρείται το παλιότερο της πόλης, με την κατασκευή του να ανάγεται στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Το Τσινάρ Τζαμί στην οδό Μιαούλη, κατασκευασμένο δυο αιώνες αργότερα, με τον μαρμάρινο μιναρέ, παίρνει το όνομά του από τα κυπαρίσσια στην είσοδό του. Το Σερβιλί Τζαμί στην οδό Σκρα έχει μορφολογικά στοιχεία που παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική των Καπναποθηκών του 19ου αιώνα, ενώ το Μουχατζίρ Τζαμί στην ομώνυμη συνοικία, στην οδό Δοϊράνης, έχει μπαρόκ διακοσμητικά στοιχεία στην είσοδο.
Το εκτός λειτουργίας πλέον Κασαμπά Τζαμί στη Γενισέα εντυπωσιάζει με τον ψηλό μιναρέ του από ντόπιες πελεκητές πέτρες, αλλά και την αρχιτεκτονική μορφή του, που θυμίζει έντονα τις γειτονικές καπναποθήκες. Αντίθετα, μικρότερου μεγέθους, με κομψές γραμμές της ώριμης οθωμανικής αρχιτεκτονικής, είναι το γειτονικό Μουσταφά Πασά Τζαμί, που συνεχίζει να λειτουργεί. Ο Τεκές του Κιουτουκλού Μπαμπά, κοντά στο χωριό Σέλινο, από τον οποίο σώζεται καλά συντηρημένο μόνο το ταφικό μνημείο, ο τουρμπές, φαίνεται πως λειτουργούσε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ως χώρος λατρείας του τάγματος των Μπεκτασήδων. Εύκολα προσβάσιμος και επισκέψιμος.
Σε όλα τα Πομακοχώρια συναντάμε φροντισμένα τζαμιά (οι περισσότεροι Πομάκοι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι), κάποια επενδεδυμένα εξωτερικά με κεραμικά πλακίδια, όπως της Μελίβοιας, ή ο μιναρές στο τζαμί της Γλαύκης.
