ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ

Οι Μονές των Μετεώρων

Διατηρητέο και Προστατευόμενο Μνημείο της Ανθρωπότητας

Από τα σπουδαιότερα μνημεία του κόσμου, προστατευόμενο από την UNESCO που το έχει χαρακτηρίσει «Διατηρητέο και Προστατευόμενο Μνημείο της Ανθρωπότητας», είναι το πιο αξιόλογο -μετά το Άγιο Όρος- μοναστηριακό κέντρο στην Ελλάδα. Οι πρώτοι ασκητές ήρθαν εδώ τον 11ο αι. Τα Μετέωρα άκμασαν, ωστόσο, ως μοναστικό κέντρο τον 13ο-14ο αι., καθώς πολλοί κάτοικοι των γύρω περιοχών ασπάστηκαν τον μοναχικό βίο.

Ο παλαιότερος τρόπος πρόσβασης στις μονές των Μετεώρων ήταν η αναρρίχηση. Τότε είχε την έννοια του αγώνα για την απομόνωση και την αναζήτηση του θείου. Στις μέρες μας είναι μία εναλλακτική δραστηριότητα και ο καλύτερος τρόπος για να απολαύσει κανείς τη μοναδικότητα του τοπίου. Άλλωστε οι περισσότεροι προσκυνητές – επισκέπτες χρησιμοποιούν τα σκαλοπάτια που έχουν λαξευτεί στα βράχια. Μαγευτικοί είναι οι περίπατοι στα μονοπάτια, που κρύβουν με τον όγκο τους οι πελώριοι βράχοι, οι οποίοι εικάζεται πως δημιουργήθηκαν από φερτές ύλες, πέτρες και άλλα υλικά που μετέφεραν τα νερά ενός μεγάλου ποταμού που είχε τις εκβολές του σε αυτήν την περιοχή. Με τη συνεχή διάβρωση από τους ανέμους και τις βροχές αλλά και με άλλες γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν με την πάροδο των ετών τα βράχια απέκτησαν τη σημερινή τους μορφή.

• Μεγάλου Μετεώρου. Βρίσκεται στον ψηλότερο και μεγαλύτερο σε έκταση βράχο. Ιδρύθηκε περί το 1340 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη (1302-1380). Αξίζει να δείτε τον πύργο (1520), το σημερινό Μουσείο Λαογραφίας με παλαιά σκεύη και εργαλεία, το οστεοφυλάκιο, το ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1388 το ιερό του ναού, 1545 ο κυρίως ναός και ο νάρθηκας), την τράπεζα (1557, σημερινό Μουσείο Κειμηλίων της μονής) και την εστία (μαγειρείο του 1557, σημερινό Μουσείο Λαογραφίας με παλαιά χάλκινα, πήλινα και ξύλινα μαγειρικά σκεύη).
• Αγίου Στεφάνου. Ως επίσημοι κτήτορες της μονής τιμώνται οι όσιοι Αντώνιος (πρώτο μισό 15ου αι.) και Φιλόθεος (μέσα του 16ου αι.). Ο μικρός ναός του Αγίου Στεφάνου είναι μια μονόκλιτη βασιλική, που κτίστηκε το 1350. Ο σημερινός ναός του Αγίου Χαραλάμπους (1798) είναι αγιορείτικου τύπου και κοσμείται με θαυμάσια ξυλόγλυπτα. Η επιβλητική τράπεζα έχει μετατραπεί σε πρότυπο σύγχρονο μουσείο με εκθέματα τα πιο αξιόλογα κειμήλια της μονής: χειρόγραφα, μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια και υφαντά, ξυλόγλυπτα, περίτεχνα έργα αργυροχοΐας κ.ά.
• Βαρλαάμ. Kατά την παράδοση, πρωτοκατοικήθηκε από τον ασκητή-αναχωρητή Βαρλαάμ τον 14ο αι. Το μεγαλύτερο αγιορείτικου τύπου καθολικό της μονής, αφιερωμένο στους Αγίους Πάντες, χτίστηκε το 1542. Ο κυρίως ναός τοιχογραφήθηκε το 1548 από τον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο. Στα τέλη του 16ου αι. και στις αρχές του 17ου αι. λειτουργούσε το πιο οργανωμένο βιβλιογραφικό εργαστήριο των μετεωρίτικων μονών και ειδικό εργαστήριο χρυσοκεντητικής
• Αγίας Τριάδας. Σε χαρακτηριστικό βράχο των Μετεώρων, μεγαλόπρεπο, επιβλητικό και απότομο. Από έγγραφο του ηγεμόνα Συμεών Ούρεση-Παλαιολόγου προκύπτει ότι η Αγία Τριάδα ήταν οργανωμένο μοναστήρι από το 1362. Ο σημερινός κυρίως ναός ανεγέρθηκε περί το 1476 και είναι μικρός σταυροειδής δικιόνιος, με κεντρικό τρούλο στη στέγη του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Λαογραφικό Μουσείο της Μονής, που διαθέτει πλούσια συλλογή παλαιότατων υφαντών, σκευών, εργαλείων και αντικειμένων λαϊκής τέχνης.
• Ρουσσάνου. Ιδρύθηκε το 1529, πάνω σε χαλάσματα παλαιότερων εγκαταστάσεων. Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος χτίστηκε περί το 1530 και είναι αγιορείτικου τύπου. Οι τοιχογραφίες που καλύπτουν τον κυρίως ναό και τον νάρθηκα ανήκουν στην Kρητική Σχολή (κατά τη γνώμη ειδικών, στον Τζώρτζη, μαθητή του Θεοφάνη του Κρητός). Αν και ο ναός της μονής είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια και ευλάβεια τιμάται η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου) στο ομώνυμο μικρό παρεκκλήσιο.
• Αγίου Νικολάου Αναπαυσά. Κοντά στο χωριό Καστράκι και ανάμεσα στα ερειπωμένα μοναστήρια Προδρόμου, Αγίας Μονής και Παντοκράτορος, πολυώροφη, κομψή και αρχοντική, στον στενό βράχο της, βρίσκεται η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά. Ο οργανωμένος μοναχικός βίος στη μονή ανάγεται στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αι. Οι τοιχογραφίες του ναού του Αγίου Νικολάου είναι το παλαιότερο ενυπόγραφο έργο του Θεοφάνη του Κρητός κι έχει όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανεπανάληπτης τέχνης του μεγάλου αγιογράφου της Kρητικής Σχολής.