Οι φυσικές ομορφιές της Κοζάνης
Φαράγγια, καταρράκτες και καταπράσινα βουνά
Η ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης, με το ιδιαίτερο ανάγλυφό της, χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή ποικιλία τοπίων, που περιλαμβάνει ψηλά βουνά καλυμμένα με πυκνά δάση ή άλλα μόνο με χαμηλή βλάστηση, αλπικές κοιλάδες, απότομες πλαγιές και χαράδρες, μικρούς ποταμούς, καταρράκτες και λίμνες.
Το όρος Βόιο, με την υψηλότερη κορυφή του να ξεπερνά τα 1.800 μέτρα, αποτελεί μέρος της οροσειράς της Βόρειας Πίνδου και βρίσκεται στα δυτικά της Π.Ε., δίνοντας μάλιστα και το όνομα στον ομώνυμο Δήμο. Οι ανατολικές πλαγιές του καλύπτονται από πυκνά δάση φυλλοβόλων, με τις καστανιές να επικρατούν στο βόρειο τμήμα του, στην περιοχή των Καστανοχωρίων, ενώ οι δυτικές πλαγιές καλύπτονται κυρίως από πευκοδάση. Διασχίζεται από πλήθος παλιών μονοπατιών, που επέτρεπαν την επικοινωνία τόσο μεταξύ των χωριών όσο και με το Τσοτύλι, όπου διοργανωνόταν το περίφημο παζάρι, γι’ αυτό και λέγονταν παζαρόστρατες. Βιότοπος για πολλά είδη πανίδας και χλωρίδας, αλλά δημοφιλές επίσης στους μανιταροσυλλέκτες, ειδικά στο νοτιότερο τμήμα του, στα σύνορα με τα Γρεβενά. Κοντά στο χωριό Βυθός βρίσκονται οι Καταρράκτες του Σκοτωμένου Νερού, σχετικά εύκολα προσβάσιμοι για όσους διαθέτουν όχημα 4x4 ή βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, που προσφέρουν ένα εντυπωσιακό θέαμα, ειδικά την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού. Επίσης, η τεχνητή λίμνη του Βυθού, πάνω στον ποταμό Πραμόριτσα, προσελκύει πολλούς επισκέπτες για την ομορφιά του τοπίου γύρω της, αλλά και για τα ψάρια της. Το εύκολα προσβάσιμο δίτοξο πέτρινο γεφύρι της Σβόλιανης, λίγο έξω από την Αγία Σωτήρα, που το παλιό της όνομα ήταν Σβόλιανη, αποτελεί ένα ιδιαίτερο αξιοθέατο, κυρίως από στατική άποψη. Όμορφο είναι και το δίτοξο γεφύρι του Ντέρη, πολύ κοντά στον δρόμο που ενώνει το Τσοτύλι με τον Πεντάλοφο, μετά τη διασταύρωση για Δίλοφο. Περίπου 30 λεπτά περπάτημα χρειάζονται για να φτάσει κανείς από το χωριό Μόρφη στο δίτοξο γεφύρι της Τσούκας, που ενώνει με αξιοθαύμαστο τρόπο τις όχθες του Πραμόριτσα και θεωρείται το παλαιότερο πέτρινο γεφύρι της περιοχής του Βοΐου. Το μονότοξο γεφύρι της Χρυσαυγής, κοντά στο ομώνυμο χωριό, γοητεύει με τις αρμονικές γραμμές του και το ύψος της καμάρας του, ενώ δίπλα του βρίσκεται χώρος αναψυχής, αλλά και ένας ανακαινισμένος παλαιός νερόμυλος και λίγο πιο πάνω ένας χαριτωμένος καταρράκτης.
Το όρος Άσκιο ή Σινιάτσικο (από το όνομα της ψηλότερης κορυφής του, στα 2.111 μέτρα) χαρακτηρίζεται από τη χαμηλή βλάστηση στις περισσότερες πλαγιές του, αλλά και από τα πυκνά δάση οξιάς και βελανιδιάς σε κάποιες άλλες. Η εξαιρετική θέση του σχεδόν στο κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας προσφέρει εντυπωσιακή θέα προς όλες τις κατευθύνσεις, ακόμα και από τις χαμηλότερες κορυφές του.
Στην ανατολική πλευρά της Περιφερειακής Ενότητας, ο Αλιάκμονας, ο μεγαλύτερος ποταμός που ρέει εξ ολοκλήρου επί ελληνικού εδάφους, και η τεχνητή Λίμνη Πολυφύτου διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό το τοπίο. Η λίμνη δημιουργήθηκε το 1973 για τις ανάγκες της ΔΕΗ, μετά την κατασκευή του ομώνυμου φράγματος, πάνω στον Αλιάκμονα. Έχει έκταση περίπου 73 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελεί σπουδαίο βιότοπο τόσο για ψάρια όσο και για πουλιά. Προτού γεμίσει η λίμνη κατασκευάστηκαν η θεμελίωση και οι 27 τεράστιες κολόνες της Υψηλής Γέφυρας Σερβίων - Νεράιδας, που έχει μήκος 1.372 μέτρα και εντάσσεται στις μεγαλύτερες της Ελλάδας. Αξίζει να ανέβει κανείς στο χωριό Νεράιδα για να απολαύσει τη θέα τόσο προς τη γέφυρα όσο και σε ολόκληρη την τεχνητή λίμνη. Η διαδρομή από τα Σέρβια προς την Παλιά Καστανιά, στις πλαγιές των Πιερίων, επιφυλάσσει γοητευτικές εικόνες για τον επισκέπτη, καθώς και ανεμπόδιστη θέα μέχρι την Κοζάνη.
Στις πλαγιές των Καμβουνίων, στον δρόμο από το Μικρόβαλτο προς το Λιβαδερό, στο γεωπάρκο Μπουχάρια εντυπωσιάζουν οι γεωλογικοί σχηματισμοί Μπουχάρια και Νοχτάρια. Πρόκειται για γεωμορφές ύψους 3-7 μέτρων που προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους πριν από περίπου 70.000 χρόνια. Οι πρώτοι μοιάζουν σαν καμινάδες με κάλυμμα -άλλωστε αυτό σημαίνει η ονομασία τους στην τοπική διάλεκτο-, ενώ οι δεύτεροι θυμίζουν οβελίσκους.
Το φαράγγι των 9 Πιερίδων Μουσών ή φαράγγι του Σκεπασμένου, όπως είναι γνωστό στους περισσότερους, αποτελεί ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς, με πυκνή βλάστηση, νερά και καταρράκτες. Βρίσκεται μόλις 2,5 χιλιόμετρα από τον Βελβεντό με εύκολη πρόσβαση ενώ στο πλάι του φαραγγιού έχει διαμορφωθεί μονοπάτι για τους επισκέπτες.
