Τοπική παράδοση Γρεβενών

Από τα Ρουγκατσάρια στην Ανδρομάνα

Έστω και αν ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιβάλει διαφορετικούς ρυθμούς και προτεραιότητες, τα κοινά έθιμα και οι παραδόσεις αποτελούν συνδετικό και συνεκτικό κρίκο για κάθε μικρή ή μεγαλύτερη κοινωνική ομάδα. Έτσι, κυρίως οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι των χωριών, αλλά και φορείς μεγαλύτερης εμβέλειας κάνουν σοβαρές προσπάθειες να διατηρήσουν ή να ξαναζωντανέψουν έθιμα και συνήθειες που αποτελούσαν στοιχεία μιας παλαιότερης ζωής.

Τα πανηγύρια, πάντα με αφορμή τη γιορτή μιας εκκλησίας, αποτελούν πέρα από ευκαιρίες διασκέδασης, αφορμές για να βρεθούν οι χωριανοί μαζί και κυρίως να επιστρέψουν στις ρίζες τους οι ξενιτεμένοι. Όποιος τυχερός ταξιδιώτης βρεθεί σε τέτοιο πανηγύρι θα χορτάσει χορό, τοπικό φαγητό και ποτό, αλλά πιθανότατα θα ακούσει όσους ήρθαν από μακριά να υπόσχονται, με συγκινητική έμφαση, πως «θα βρεθούν ξανά του χρόνου». Τα περισσότερα πανηγύρια, για προφανείς λόγους, γίνονται στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, με αποκορύφωμα βέβαια τον Δεκαπενταύγουστο και τη γιορτή της Παναγίας.

Η γουρνοχαρά είναι μία από τις συνήθειες που επιβιώνουν ή αναβιώνουν σε πολλά χωριά και συνδέονται με την περίοδο των Χριστουγέννων. Γνωστή σε άλλα μέρη ως χοιροσφάγια περιλαμβάνει τη σφαγή του οικόσιτου χοίρου, που με πολλή φροντίδα τρέφουν ολόκληρο τον χρόνο τα νοικοκυριά και την αξιοποίηση όχι μόνο του κρέατος, αλλά και κάθε τμήματος του ζώου. Από το δέρμα, που επεξεργάζεται για να φτιαχτούν «γουρουνοτσάρουχα»  μέχρι και το λίπος, το οποίο συνήθως αντικαθιστούσε το ελαιόλαδο στη μαγειρική, έχουν τη χρήση τους. Το περισσότερο κρέας μετατρέπεται σε λουκάνικα, το κεφάλι, τα αυτιά και τα πόδια γίνονται «πατσάς», το λίπος (λίγδα) αφού λιώσει πρώτα, και μπει σε δοχεία, συχνά μαζί με κομμάτια βρασμένου κρέατος, που βοηθούν να συντηρηθεί μέχρι το καλοκαίρι. Όλες αυτές οι εργασίες απαιτούν τη συμμετοχή αρκετών ατόμων, έτσι που η γουρνοχαρά είναι μια αφορμή για γλέντι.

Τα Ρουγκατσάρια, έθιμο κοινό, με μικρές παραλλαγές στην ονομασία και το τυπικό, σε αρκετές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, δεν είναι άγνωστο και στα χωριά των Γρεβενών. Παραμονή ή ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, ομάδες νέων ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές, ανάμεσά τους μια «νύφη» και ένας «αράπης», ο Ρούγκος ή Ρουγκατσιάρης, γυρίζουν στα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας ευχές αλλά και σκωπτικά στιχάκια, ανάλογα με τον ιδιοκτήτη του σπιτιού και την υποδοχή που τους επιφυλάσσει. Σχετικό είναι και το έθιμο της Καμήλας, περισσότερο διαδεδομένο στην περιοχή της Κοζάνης.

Οι Φανοί συνδέονται με τις Απόκριες, όπως και στη γειτονική Κοζάνη. Παλιότερα, την Κυριακή της Αποκριάς το βράδυ, σε κάθε γειτονιά άναβαν μεγάλες φωτιές με κλαριά, γύρω από τις οποίες χόρευαν και τραγουδούσαν, δημιουργώντας διονυσιακό κλίμα, φυσικά με την αναπόφευκτη ελευθεριότητα έως αθυροστομία. Το έθιμο συντηρείται σε αρκετά χωριά, κυρίως με πρωτοβουλία των τοπικών Συλλόγων.

Η Ανδρομάνα αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα της Δεσκάτης. Την Παρασκευή μετά το Πάσχα, ανήμερα της γιορτής της Ζωοδόχου Πηγής, στην πλατεία της κωμόπολης σχηματίζεται από κατοίκους και επισκέπτες ο «τρανός χορός» και στο κέντρο του έξι άνδρες πιάνονται από τους ώμους σχηματίζοντας κύκλο. Στους ώμους τους ανεβαίνουν άλλοι έξι άνδρες, στους ώμους των οποίων ανεβαίνουν άλλοι τρεις, δημιουργώντας μια εντυπωσιακή ανθρώπινη πυραμίδα, που ξεπερνά σε ύψος τα πέντε μέτρα.

Η Εμποροπανήγυρη των Γρεβενών αποτελεί μια διοργάνωση που προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών από τις γύρω περιοχές. Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις αρχές Οκτωβρίου στη συνοικία Μεράς ή περιοχή Αχίλλη και διατηρεί μνήμες από τα μεγάλα παζάρια του παρελθόντος.

Η γιορτή του κερασιού διοργανώνεται κάθε χρόνο, μέσα στον Ιούνιο, στο χωριό Αμυγδαλιές που φημίζονται για την παραγωγή τους, από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο. Τραγούδι, χορός και άφθονα κεράσια.

Η γιορτή Μανιταριού, αφού άλλαξε διάφορες τοποθεσίες, τελικά από το 2017 διοργανώνεται, από μεγάλο αριθμό φορέων, στο Πάρκο των Μανιταριών, στην πόλη των Γρεβενών. Πρόκειται για μια κορυφαία εκδήλωση, που συνήθως διαρκεί 3-4 μέρες και προσελκύει μανιταρόφιλους απ’ όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στα μέσα Ιουλίου και στο πρόγραμμά της περιλαμβάνονται πολλά δρώμενα, από συναυλίες, μανιταροσυλλογή και σεμινάρια μέχρι μαγειρικές με μανιτάρια.

Τα Γιαγκούλεια River Spirit είναι μια ξεχωριστή διοργάνωση, που ξεκίνησε δειλά και εξελίχθηκε σε μια δράση προσέγγισης της Φύσης. Πραγματοποιείται κάθε χρόνο με τη φροντίδα του Φυσιολατρικού Συλλόγου Γρεβενών «Γιαγκούλεια», στις όχθες του Αλιάκμονα, κοντά στο χωριό Νησί, συνήθως το πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου και περιλαμβάνει πολλές φυσιολατρικές δραστηριότητες, συναυλίες και δρώμενα.